Maria Kowalik

Wojna

W czasie wojny robili czasem na wieczór takie granie. Łazarski na skrzypcach grał, a taki Biniek bębnił. Cicho. Ile to sytuacji było, że Niemcy usłyszeli muzykę, otoczyli, wyłapali i wywieźli na roboty do Niemiec. Ludzie się bali. Na weselach też była cicha muzyka. Nawet do ślubu jechali bez muzyki. Koło Nowej Słupi zrobili taką głośniejszą potańcówkę. Jakiś szpicel, Polak może, doniósł. Przyjechały żandarmy takie, co pilnowały porządku. Te to były katy. Biły tych chłopaków, pałowały, a potem wyłapali i wywieźli do Niemiec.

Niemcy, tacy frontowi, to oni byli dobrymi ludźmi, czekolady dzieciom dawali. Pierwszą czekoladę od Niemca zjadłam.

U nas to wojny nie było zbyt wiele. Przyjechali, przejechali przez nas w 24 godziny. Potem było spokojnie, aż zaczęli wsadzać do wiezień ludzi. Partyzantka się porobiła, ale nic dobrego dla ludzi nie zrobiła! Zagmatwali wszystko!

Byli i u nas te partyzanty. Mieliśmy kuchnię i pokój. Jedno nam zajęły. Trwało to chyba dwa tygodnie. U nas się stołowały. Wychodziłam nie raz w zimę na główną drogę. Piętnaście lat miałam. Sprawdzałam czy Niemce nie jadą. Umarzłam się wtedy, bo mróz był straszny. Z Radomia był porucznik, z Warszawy kapitan. Takie młode kawalery, akowcy. Rozpytywali się ludzi, czy nie ma tu jakiego myśliwego. Tata miał broń, bo jak rozbroili w 39 roku te jednostki Polskie, to niektórzy w zamian za cywilne ubranie zostawiali ludziom te wojskowe i broń. Do nas przyleciało chyba z pięciu i wołają „Daj nam panie jakieś ubranie”. Jednemu mogę dać, ale nie pięciu, bo bidny jestem” Brały łachmany, nie patrzyły, żeby to było ładne. Broń zostawili, więc tata karabin miał, ale partyzantom nie oddał. Potem za jakiś czas jakiegoś myślowego znaleźli, bo przyniosły zabitego jelenia, a to dużo mięsa. Podzieliły go. Nam zostawili z dwa kilo i poszli gdzieś tam w lasy dalej.

Po wojnie brakowało Żydów, bo wcześniej byli krawcami, szewcami i piekarzami. Tu u nas była ciemnota, była bieda. Nie wyuczył nikt polskich dzieci, a Żydzi wszystko umieli. Lubiani byli na wsiach. Płacili dobrze za gęsi, za pióra, za kury. Było komu sprzedać.

Pamiętam – mój tata był myśliwym – te skórki z zajęcy, sarnów i wiewiórek tata sprzedawał Żydom. Z rana. Miał dzięki temu pieniądze na papierosy, cukier i słoninę. W Łagowie mieli sklepy z materiałami, z butami. W Sędku też był sklep żydowski. Wszystko miał i na kredyt dał.

Potem ich wywieźli.

W Łagowie jeden przechował Żydówkę. Panienkę taką. Zrobił jej kryjówkę przy kamieniołomie. Wyposażył. Chodził tam nocą, ale ludzie nie wiedzieli nic. Po wojnie znalazł się jej brat. Przyjechał tu po nią i zabrał do Izraela. Znalazła tam męża, a on został starym kawalerem.

Wesela

Później już chodziłam na wesela. Przyjeżdżał Pan młody, z drugiej, czy tam dziesiątej wioski. Dziewczyn było dużo. Czekały, aż przyjadą drużbowie z panem młodym. Ciekawe jakie ludzie tu przyjadą, jaka muzyka będzie.

Przed ślubem był poczęstunek. Jedzenie i picie. Wódki trochę.

Potem grali do szlaczków. To się nazywał szlaczkowy. Te szlaczki były robione z gałązek paprotki czy szparagusa i wstążeczki. Po wojnie nie było pieniędzy na kupowanie żadnych cudów, więc ludzie wszystko robili sami. Przypinało się to na dwie szpileczki drużbom do klapki marynarki.

Muzykanci grali, każdy chłopak, któremu się jakaś dziewczyna podobała, przychodził do niej, kłaniał się i brał ją do tańca. Czym więcej było drużbów i druhen tym wesele było lepiej szanowane. Na każde wesele proszono prawie całą wieś.

Szesnaście lat miałam jak poszłam na pierwsze wesele. Mama moja śpiewała i chodziła na wesela, więc wiedziałam co robić. Na tym weselu pierwszy raz tańcowałam. Wcześniej nie umiałam tańczyć. Wojna była to się tak nie chodziło na zabawy, nie było się w co ubrać. Na to wesele, pierwsze po wojnie, poszłam. Tak sobie myślałam, jak ja będę tańcowała, jak ja tańcować nie umiem.

Drużbowie przyjechali z Widełek, bo z stamtąd był pan młody. Stoją starsze panny. Takie co miały po dwadzieścia pięć lat. My byłyśmy młode. Nas dziewczyn było kilka.

Wy to dopiero będzieta miały powodzenie!

Tak się zgrywały z nas. Ja mówię:

Nie wiadomo kto będzie miał lepsze, czy my, czy wy!

Gadanę to ja miałam od dziecka.

Muzykanci grają marsza, wchodzi pan młody, wprowadzają go drużbowie. Potem zaczęli grać takiego „od św. Krzyża”. Podszedł do mnie najładniejszy kawaler, ukłonił się i poprosił do tańca. Powiada tak:

Takaś ty młoda, a tak umiesz tańcować!

Poszłam i od razu umiałam tańcować! Jak ktoś ma melodie w głowie, to i będzie tańczył. Tańcował ze mną prawie cały czas. Bardzo wesoło było na tym weselu!

Wieczorówka tez była! Przychodzili na wieczór nieproszeni goście, tańcowali. Były i bijatyki na weselach. Przyszedł do mnie kawaler z obcej wsi, a chłopaki stąd chcieli tańcować ze mną. Jeden skoczył do drugiego i już z tego bójka była! Bili się butelkami, ech! Teraz to jest grzeczność na weselach. Jak był porządny gospodarz – ojciec Panny młodej, czy pana młodego – to stanął na środku i powiedział:

Teraz są trzy kawałki dla wieczorówki!

Kapela zagrała oberka, polkę i walczyka. Wieczorówka pobawiła się i poszła.

Teraz to każdy bierze jednego tancerza i tańczy z nim cały czas. Mnie się to strasznie nie podoba! Mój mąż nie umiał tańczyć, a ja za tańcem bym była do piekła poszła! Tyle się wyhulałam w życiu, że myślę sobie, że to od tego tańca siadła mi później noga. Jak maż przychodził do mnie przed ślubem to mówię mu:

Ty ode mnie odchodź, bo my nie będziemy zgodnym małżeństwem!

Dlaczego?

Bo Ty nie umiesz tańcować, ja tańcuję. Może będziesz zazdrosny, może będziesz się kłócił o to.

Czyś Ty zgłupiała? Bronię Ci tańcować?

Teraz to jak kobieta przyjdzie na wesele, a jej mąż nie umie tańcować, to jej nikt nie weźmie do tańca. Siedzi, bo każdy ze swoją tańczy. Kiedyś bawiliśmy się razem, ogólnie wszyscy.

Oczepiny to podobne do terajszych są. Rzędem jednym stały druhny. Drugim drużby. Brał pan młody każdą druhnę do tańca, za który się kładło stówkę czy na ile kogo było stać. Potem panna młoda brała do tańca chłopaków.

Jak wesele zaczynało się u pana młodego o dwunastej w nocy, to muzykanci grali do południa następnego dnia. W południe szli do panny młodej i jechali do ślubu. Po ślubie bawili się do rana u panny młodej. Na weselach nie było takiego jedzenia i picia jak teraz. Teraz to się stoły uginają.