Józef Rafalski

W międzyczasie w Gadce i w pobliskich wsiach powstało klika konkurencyjnych warsztatów stolarskich – co w znacznej mierze uszczupliło jego zarobki. Rafalski, będąc uzdolnionym stolarzem, postanowił robić w swoim warsztacie takie rzeczy których nie potrafiliby wykonać inne stolarze.

W okresie szukania pomysłów zauważył, że jeden z jego synów interesuje się muzyką, a pragnąc mieć własny instrument zrobił sobie gęśliki. Rafalski widząc nieudolne wykonanie tego instrumentu zrobił synowi instrument na zasadach dawnych (tzw. “dłubane skrzypce”).

Był to instrument wzorowany na starych “gęślach” – rzadko już wówczas występujących w Kielecczyznie. Pudło rezonansowe tego instrumentu wydłubane było w jednym kawałku drzewa i przykryte drugim cienkim.  Syn Rafalskiego szybko nauczył się grać na tych “dłubanych skrzypcach”

Jan Rafalski:

Ojciec pomyślał, ze trzeba by tych pieniedzy z innej strony zarobić i trzeba by wymyślić jakąś inna produkcję. i wymyślił, ze zacnie robić skrzypce. Wtedy to był taki sezon i młodzież chciała się uczyć grać na takich instrumentach i był na nie zbyt. Nie wiedział tylko jak robić skrzypce by były głośne, ładne i miały naturalny format. Nauczyciel ze Zbijowa miał takie skrzypce stare i trochę potłuczone. Ojciec zmówił się z nim, że te skrzypce mu wyreperuje. Niedrogo i dobrze. Ojciec chciał przede wszystkim podłapać tajemnice jak te skrzypce są w środku wykonane. Na podstawie tego instrumentu ojciec podłapał, gdzie ma być ustawiona belka, jak ma być ustawiona dusza i jak mają wyglądać esy. Potem zaczął samodzielnie robić skrzypce. Pierwszy instrument nie wyszedł mu dobrze. w Skarżysku-Kamiennej był wtedy taki mistrz, który robił skrzypce. Nazywał się Barański. Ojciec poszedł do niego i podpatrzył jak się je robi. drugi zrobiony przez niego instrument wyszedł mu już dobrze. Na kolejne miał na nie nabywców. Skrzypce sprzedawał po wioskach, a też w Szydłowcu, gdzie było najwięcej Żydków i był największy targ. Tam było dużo ludzi i duży ruch. Co środę jechał do Szydłowca z jednym lub dwoma instrumentami i wszystkie od niego kupowali. Sprzedawał też skrzypce w Starachowicach i Skarżysku-Kamiennej.

Najwięcej sprzedawało się instrumentów miedzy furmankami. Jeździłem z ojcem na targi by robić mu reklamę swoją grą na skrzypcach.

W pierwszych latach okresu międzywojennego ludność wiejska w Kielecczyźnie podczas zabaw, Wesel, chrzcin i innych uroczystości mogła korzystać jedynie z usług wiejskich muzykantów. Zawód grajka wiejskiego przed kilkudziesięciu laty był tu zajęciem rozpowszechnionym i stosunkowo intratnym – toteż Józef Rafalski zmieniając częściowo zainteresowania stolarskie na lutnicze miał wielu odbiorców na swoje skrzypce, Przy robocie pomagali mu dwaj synowie Stanisław i Jan. Oprócz skrzypiec Rafalscy robili także dwa typy mandolin: „płaskie” i „włoskie”. Wszystkie te instrumenty rozwozili po targach w pobliskich miastach jak Radom, Skarżysko, Szydłowiec, czy Iłża. Nabywcami byli przeważnie muzycy wiejscy, a nieraz i nauczycielstwo.

Przy wyrabianiu skrzypiec ojcu pomagał syn Jan, ur. w 1911 roku. Józef Rafalski, rozumując praktycznie, że lutnictwo jest ściśle powiązane z umiejętnością gry na skrzypcach pozwolił mu uczyć się muzyki — początkowo u Franciszka Skórskiego w Skarżysku – Kościelnym, a następnie u Franciszka Cedra w Woli Korzeniowej.

Po dwu latach nauki Jan Rafalski zaczął grać samodzielnie — początkowo tylko na kawalerskich „graniach” i chrzcinach – a następnie od 1928 roku na weselach, kiedy to został wtajemniczony przez swoich nauczycieli w skomplikowany rytuał weselny.