Jan Ogonowski

Glinany

Gliniany to dawniej miasto w powiecie opatowskim – a dziś osada, której miejską przeszłość zdradza tylko ogromny czworoboczny rynek. W przeszłości na środku rynku stał ratusz zamieniony z czasem na karczmę w której gliniańscy mieszczanie urządzali wszystkie uroczystości rodzinne.

Budynek ten miał niesławną przeszłość. Dawniej mieścił się tu ratusz w którym sądzono i katowano ludzi na różne wymyślne sposoby. Pod tym budynkiem wilk rozszarpał słynącego z pijaństwa burmistrza, Szymona Czeczotę. Zła pamięć i pieśń do dziś została po tym zdarzeniu.

Karczma

Później ratusz stał się karczmą. W niej młoda szynkarka dała się zwieść złodziejskim amorom, a złodzieje cały jej dobytek i ją samą z karczmy własnym koniem wywieźli. To zdarzenie  także w pieśniach gliniańskich jeszcze pozostało, choć już pamięć o nim zaginęła.

W Glinianach starsi ludzie lubią śpiewać. Nie tylko okolicznościowe przyśpiewki weselne lub zaręczynowe. ale także długie, stare ballady i romantyczne pieśni sentymentalne. Można tu usłyszeć śpiewaną opowieść „O królu Janie pod Wiedniem”, „O Glinianach”, „O szynkarce”, „O szerokiej wodzie wiślanej” i wiele, wiele innych. Być może wszystkie te stare pieśni zachowały się w Glinianach dzięki temu, że w przeszłości  powszednie wieczory spędzano przeważnie w karczmie, gdzie opowieścią o dziwach, śpiewom, muzyce i tańcom nie było końca.

Obecnie zasadniczo poszły już w niepamięć dawne gliniańskie zwyczaje i bogata w dziwne wydarzenia przeszłość. Są tu jeszcze wprawdzie rodziny mieszkające od wielu pokoleń i zachowujące – chociaż w szczątkowej formie – tradycje dawnych obrzędów weselnych.

kapela Jana Ogonowskiego | brak datowania | fot. Piotr Gan | syg. Arch. PME SP.G. 16\5 (11-30)

Barbara Ogonowska (BO): W maju tato był jeszcze w dobrej kondycji i grał. Gdy ostatnio był zapraszany do zagrania, to zawsze okazywało się, że jest najstarszy z całego grona. Ludzie okazywali mu duży szacunek. Teraz grając w na przeglądzie w Sieradzu zdobył 2 nagrodę.

Diana Szawłowska: Pamięta Pan wizyty Gana w Glinianach?

Jan Ogonowski (JO): Gan przyjeżdżał i pytał się czy tu jakaś muzyka jest. Ja mówię, że ja jestem muzyk. Zaraz skombinuję jakąś muzykę. Zebrałem wszystkich chętnych i graliśmy. Pięknie było. Piotr był w Glinianach dwa razy. W Glinianach były dwie kapele. Nasza była lepsza, bo mieliśmy kapelmistrza organistę. Znał się jak rozpisać wszystko w nutach. Gan kontaktował się z gminą, bo szukał muzykantów. Gmina mnie znała i tak mnie znalazł. Przyjeżdżał, nagrywał, a później zapraszał do radia, na konkursy i przeglądy. Organizował nam transport. Przed tymi wyjazdami do Kielc zawsze robiliśmy próby u mnie w domu. Pamiętam, że raz w szkole robił przesłuchanie i dopiero zapraszał do Kielc na nagrania w radiu. Pełno ludzi tam było. To było duże wydarzenie na wsi.

Dlaczego mieszka pan teraz w Łodzi?

JO: Urodziłem się 6 grudnia 1920 roku. Jak miałem 60 lat to wybuchł w porze nocnej pożar u sąsiada i strawił mój ciężko zapracowany dom, drób, sprzęt rolniczy i skrzypce. To spowodowało, że przeprowadziłem się do Łodzi, gdzie miałem rodzinę. Przeprowadziłem się z chaty do bloku.

BO: Tato nie mógł tu grać repertuaru kieleckiego, a nie grał łódzkiego. Dlatego pojechał do Kazimierza Dolnego na konkurs (przyp. red. Ogólnopolski Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych) tak późno. To był 39. festiwal. Nie ma opublikowanych z tego żadnych nagrań. Ale pamiętam, że było tam na festiwalu zorganizowane studio Radia Lublin, które nagrywało muzykantów. Nie mam żadnych nagrań ani zdjęć z młodości.

JO: Był dokument w TVP 1. Pan Jan Pospieszalski był zachwycony tą muzyką. Aż skakał na widowni i czekał na tatę, żeby z nim zrobić nagranie.

Jak został pan muzykantem?

JO: Dostałem talent od Pana Boga. Grałem od dziecka. Sam się nauczyłem jak miałem 6 lat. Mój tatuś też był utalentowanym skrzypkiem. Nigdy go nie było w soboty. Zawsze grał na weselach. Ja na początku sekundowałem u tatusia. Nie uczył mnie grać. Miałem słuch, nie musiał mnie uczyć. Miałem się sam nauczyć i już. Słyszałem w domu melodie i sam próbowałem je powtarzać. Tato jak słyszał błąd to mówił tylko: „popraw to!”. Jak byłem w szkole, to chłopaki latały w przerwach, a ja wychodziłem do kancelarii, żeby grać.

BO: To już z pokolenia szło. Obydwaj dziadkowie, od strony mamy i taty, grali. Mama uwielbiała jak tato grał. Mówiła zawsze, że to jest przepiękne. Tato śpiewał 15 lat w kościele jako tenor i grał na wszystkich instrumentach. Raz na trąbce nie było komu zagrać na zabawie, bo zachorował trębacz. Tato wziął trąbkę i nauczył się grać. Pięknie grał na niej. Grał też na skrzypcach i harmonii. Ale skrzypce były zawsze pierwsze i najważniejsze.

JO: Bo można było przy samych skrzypcach już tańczyć. To instrument pojedynczy i samowystarczalny. Była bardzo duża konkurencja. Ja byłem grajek wyborowy, a był taki straszy też. Znał tylko dwa kawałki, a chłopaki go brały. Na lepszego muzyka nie było ich stać. Mówili do niego: „Józefie, odmieńcie tam coś”, a on grał wtedy to samo tylko w innej tonacji. Chłopaki się nie znały, a ja się śmiałem z tego.

Prestiż wzrastał jak młodzi muzykanci nazywali się od starszych. Starszego muzykanta zawsze się znało, miał autorytet. Na mnie mówili Floreczek. Bo mój tato miał na imię Florian. Dobrze było zagrać z ojcem. Potem sam miałem coraz większy prestiż i mnie polecali. Moje rodzeństwo nie nauczyło się grać, tylko na bębnie bębniło. W swojej miejscowości to wiedziałem kto ma słuch i umie dobrze bębnić. Były też amatory. Ja sobie sam musiałem wybierać bębnistę.

Jak wyglądały zabawy taneczne za pana młodości?

BO: Pamiętam z dzieciństwa, jak w niedzielę w lesie robili grajki. To zaczynało się po „sumie” i po obiedzie. Słychać było nawet na naszym podwórku jak grali w lesie. 1,5 km po rosie leciało. Zabawy zaczynały się po południu, a jak się zmierzchało to szło się do domu. Nie było dużo nafty, żeby grać po zmroku. Nawet jak już światło było, to imprezy kończyły się o zmroku, bo rano w poniedziałek trzeba było w pole iść. Nie było żadnych grajek w tygodniu, bo się pracowało. Tylko w niedziele się tańczyło.

JO: Później organizowaliśmy zabawy tam, gdzie gospodarz miał duże mieszkanie i zgodził się na zabawę do godziny dziewiatej. Naftę sami przynosiliśmy. Przed wojną światła nie było, prądu nie było. Żeby było światło, musiała być nafta. Trzeba się było na to zrzucić i muzykantowi trzeba było też zapłacić złotówkę czy dwie. To było dużo przed wojną. Chłopaki się składali, brali skrzypka, żeby im pograł, brali dziewczyny i się bawili. Potańczyli dwie, trzy godziny i koniec. Kto nie miał pieniędzy mógł przyjść i popatrzeć. Stało się w drzwiach.

Raz była historia, że ktoś nie miał pieniędzy, to kazaliśmy mu palta trzymać. Dziewczyny przychodziły na gotowe, nigdy nie musiały płacić. To by było nie do pomyślenia. Płaciło się od razu przy wejściu do kieszeni muzykanta. Jak nie zapłacił, to był obśmiewany, że nie ma pieniędzy i nie hula. Później wprowadziłem zmianę. Ja nie będę stawał przy każdym, bo to nie jałmużna. Na drugi raz zbierzcie tyle i tyle – tyle to będzie kosztować. Najpierw macie zapłacić a później będę grać. 3-4 złote za 3-4 godziny grania. Inaczej za dużo nafty by poszło.

Tak hulaliśmy, że cała chata się trzęsła. Ja grałem i zastanawiałem się jak ci ludzie tańczą. Ciasno, a nikt nie przeszkadza nikomu. Były zakłady: “poleczka para pary nie tyka”.  O pół litra się grało. Poszły 4 pary, a jak ktoś kogoś dotknął to stawiał pół litra. Byli u nas tacy tancerze, że szklankę wody mu postawić a nie wyleje się.

Była też zabawa „oberek smolony”. Ktoś krzyczał „teraz idzie smolony”. ustawiali się w węża. Wchodzili z izby do sieni. Było ciemno, bo tam nie było żadnej lampy. Taniec i wąż szedł, i jak ktoś nie wiedział, to się dał usmolić. Bo jeden stał i smolił. Wyciągał z boku pieca sadzę. Jak wchodzili do izby, to każdy był usmolony. Trzeba było uciekać. Chodziło głównie o to, żeby dziewczyny usmolić. Chłopaki zawsze chcą jakoś zaczepić dziewczyny. Najładniejsze były najbrudniejsze. Potem już było zbyt jasno, żeby się dać usmolić. Niektóre musiały do domu wracać, bo miały tak usmoloną twarz i ubrania.

Czy dużo się dawniej piło?

JO: Nie piło się wiele, bo nie było za co. Gdyby było za co, to pewnie by się i piło. Bimber był, wódki się nie piło. Na zabawie przypadała ćwiartka na czterech muzykantów. Na całym weselu piliśmy pół litra na dwóch.

Pamięta Pan Żydów z Glinian?

Te żydy, to w sobotę przychodziły do mnie. Fajne chłopy. Mało się różniły od nas. Ubrane w krawatach i eleganckie. Przychodziły, to mi śpiewały, a ja im grałem. Razem się było na wsi. Był jeszcze taki chłopak, Smulczyk. On mnie brał na żydowskie wesela. Poznałem dużo ich obyczaju. On mówi – Janek pójdziesz ze mną na wesele. Ja mówię – te Żydy może mnie wygonią. A on na to – nie bój się nic. Tam tańczyli kobiety osobno i mężczyźni osobno. Taka była moda. Nie tak jak my tańczymy. Każdy mężczyzna     zamawiał granie od razu coś płacił. Obrócili się w koło 3-4 razy i kończyli. Tak krótko grali. I następny musiał płacić.

Do wojny z nimi grałem, aż ich wypędzili z Ożarowa. Skrzypce u nich tatuś kupował. Tyle lat razem mieszkaliśmy. Polacy to takie sługusy byli. Mało który Polak miał sklep. Wszystko Żydzi. Jeden był dobry stolarz, drugi dobry szewc, trzeci miał dobry sklep, a czwarty miał piec do wypalania wapna. Kobiety wtedy bieliły domy tylko wapnem.

W Ożarowie była żydowska kapela, z którą się kolegowałem. Był kiedyś takie spór, gdzie poszło o cenę. Straż budowała remizę i składki od ludzi były na nią zbierane. Nasza orkiestra grała parę zabaw na ten cel. No i powiedzieliśmy – tyle razy graliśmy bez pieniędzy, to teraz dopiero jak zapłacicie to będziemy grać. Tamte się shonorowały – że nie – i żydów wzięli. I ta zabawa się nie udała. Goście zobaczyli, że żydzi grają i nie przyszli. żydzi poszli do domu bez pieniędzy i potem do sądu podali komitet strażacki. Wygrali. Zapłacili im w końcu. Żydzi mieli rację. Stawili się, a że goście nie przyszli, to nie ich sprawa. Goście nie przyszli, bo muzyka im się nie podobała. Oni mieli dwoje skrzypiec, kontrabas, bęben i klarnet, To bardziej skrzypcowa muzyka była. Chłopaki śmiali się z tego. Nasza muzyka to była co innego.

Jak Pan wspomina dawne wesela?

JO: Czasem cała wioska się schodziła pod to wesele i słuchali naszych melodii. A ludzi było na weselu 200. Bo u nas były całe zespoły, a nie tylko harmoszka, skrzypce i bębenek.

BO: Jak w niedzielę rano wracali z wesela, to dalej grali. Ludzie wspominali, że jak jechała orkiestra Ogonowskiego, to było bardzo wesoło.

JO: Kiedy goście szli do panny młodej z kościoła, to orkiestra grała marsza weselnego – powitalnego. Można było dodatkowo zarobić. Każdy kto przez bramę przechodził na podwórko, musiał coś wsunąć do kieszeni muzykantom.

Muzyka towarzyszyła ludziom na co dzień.

JO: W polu jak się za pługiem chodziło, orało, to śpiewali ludzie. Było wesoło. Brat grał na akordeonie, wujek na bębenku, mój syn do szkoły muzycznej poszedł. W imieniny i święta, to tu dudniło. Tu się zawsze grało. Tańce, hulanki, swawole. Kiedyś na wsi wesoło było. Jak do brata się pojechało do Gałkówka, to codziennie ganie i śpiewanie było w chacie. Cała rodzina muzykowała. Jedni grali a inni śpiewali.

BO: Teraz na żadnej wsi nie jest wesoło. W Glinianach też nie. W latach 70. tętniło życie. Komputery wszystko zepsuły. Ludzie oglądają seriale i nie wychodzą z domów. Dawniej życie towarzyskie było na ławeczkach przed domami. Babcie siedziały na ławeczkach i pilnowały domostwa. Teraz ich nie ma – siedzą w domu i oglądają telewizję. Od pierwszych promieni słońca w marcu zaczynały siedzieć na ławeczkach. Wychodziły od razu łapać słońce dla zdrowotności.